Executieve functies – Route 4: Volgehouden aandacht

Route 4: Volgehouden aandacht

“Jouw gaspedaal – Om goed vooruit te komen, is het van belang dat je op het juiste moment gas geeft en op het juiste moment het gas kan loslaten. Dit betekent dat je altijd goed geconcentreerd moet zijn en dat valt nog niet mee!” (van Dasler, 2017)

Volgehouden aandacht is het vermogen om ondanks afleiding, vermoeidheid of verveling je te kunnen blijven richten op een taak. Hoe gemakkelijk is het om even af te dwalen, even voor je uit te staren en je mee te laten varen op die oneindige stroom aan gedachten naar mooie oorden, vette games en andere fijne plekken in de geest.

In de methode Route 11 wordt de hoeveelheid aandacht die je hebt vergeleken met een benzinetank. In onze “tank” zit voor maar ongeveer 45 minuten brandstof.
Om je klas dus bij de les te houden, is het verstandig elke drie kwartier even een oefening te doen met de klas, ze een frisse neus te laten halen of een andere korte activiteit in te zetten.

Op bepaalde Finse scholen gaan de kinderen zelfs elke 45 minuten een kwartier naar buiten!

Ervaringen uit de praktijk

Kinderen houden vaak wel van wedstrijdelementen, zelfs als het een wedstrijdje met zichzelf is. Hier kun je gericht gebruik van maken wanneer een kind het lastig vindt om zich te focussen op het werk. 

Een aantal jaren geleden kreeg ik een leerling in de klas dat al op een aantal scholen had gezeten en een flinke rugzak vol ellende met zich meezeulde. Hij was zo beschadigd dat ik bij hem een compleet nieuw plan van aanpak moest bedenken om zijn vertrouwen te winnen en te herstellen in het naar school gaan. Dit plan bestond uit eerst intensief één op één met hem aan het werk wanneer de klas zelfstandig aan het werk was. Veel aanmoediging, samen stappen zetten, heel veel complimenten en af en toe een grapje hebben ervoor gezorgd dat ik zijn vertrouwen won. Toen kwam het moment dat ook hij met een weektaak aan de slag moest. Ik had er alle vertrouwen in dat ik hem zoveel zou krijgen dat hij dit uiteindelijk zelfstandig zou kunnen. De eerste weken hebben we nog steeds samen aan de instructietafel doorgebracht. “Wat moet ik eerst doen, juf? En daarna?” Samen plannen maken, hem vragen wat hij zelf het fijnst vond, na het werk samen kijken of het hem was bevallen of dat hij toch liever een andere manier wilde proberen. Het werkte.

Maar er waren ook nog voldoende momenten dat hij niet tot werken kwam, dat spoken uit het verleden langskwamen om hem uit zijn concentratie te halen, zijn onzekerheid te voeden. Op die momenten begon hij hele gesprekken over van alles en nog wat. Of staarde hij minutenlang uit het raam.
Juist deze leerling was erg gevoelig voor beloning en daar heb ik vaak gebruik van gemaakt. Wanneer hij bezig was met een spellingles, dan keken we eerst samen op de klok en spraken we af hoe lang hij dacht nodig te hebben voor een bepaalde les. Het lukte hem altijd het ver voor die tijd af te hebben en het compliment, de krul in zijn schrift en de high fivedie daarop volgde waren voor hem de beloning die hij nodig had om de volgende stap te kunnen zetten. Af en toe liet ik hem een rondje over het schoolplein rennen om zijn energie kwijt te kunnen en de frisse buitenlucht op te snuiven waar hij zo van houdt. 

Inmiddels is hij zover dat er niet veel meer voor nodig is om hem aan het werk te krijgen. Het is en blijft een dromer, maar met de juiste bewoording, af en toe een grapje en vrijheid binnen bepaalde kaders gaat hij nu als een speer!

Materiaal om mee te oefenen

Het leren volhouden van je aandacht is van groot belang. Trucjes die kunnen helpen om kinderen geconcentreerd te houden en aandachtig bezig te laten zijn met hun taak zijn onder anderen onzichtbare bewegingen (even wiebelen met de benen, je voeten stevig in de grond drukken, je vingertoppen een minuut lang op de tafel drukken, enz), maar ook de kinderen leren hoe ze hun taak in kleinere stukken kunnen verdelen. Na elk spellinglesje even een minuutje om je heen koekeloeren. Daarna verder met de volgende les. Na een rijtje sommen even doedelen in je tekenschrift…en weer door!

Je aandacht stevig focussen kun je ook oefenen door een foto van bijvoorbeeld een fiets op het bord te projecteren en de kinderen 2 minuten de tijd te geven om zoveel mogelijk details te tekenen van deze fiets. Wanneer ze zich laten afleiden, verliezen ze tijd en wordt de kans dat er een gedetailleerde tekening van een fiets op papier komt steeds kleiner. De tekening kan als herinnering een tijdje op tafel blijven liggen. Zo worden de kinderen er steeds aan herinnerd dat ze op dat moment in staat zijn geweest om hun aandacht te focussen.

Ook een leuke en nuttige oefening is die van het Woord op het Bord. Eens in de zoveel tijd schrijf ik een woord op het bord waaruit zoveel mogelijk andere woorden gemaakt moeten worden. Je mag alleen de letters gebruiken die er in het woord zitten.
Onlangs deed ik deze oefening met een korter woord en met maar één minuut aan tijd. De bedoeling was om uit het woord, binnen 60 seconden zoveel mogelijk woorden op te schrijven. Dat is een heuse klaar voor de start in combinatie met full focus.

Daarnaast is het van belang om gedurende de dag kinderen gericht complimenten te geven voor het meteen starten met hun werk of het geconcentreerd aan het werk zijn. Kinderen die nog dralen kun je op een positieve manier aanspreken ook aan het werk te gaan. Zo weten ze dat ze gezien worden en voelen ze zich serieus genomen.

Tenslotte is ook voor het oefenen van deze executieve functie weer een handig filmpje van Rechill. De oefeningen uit deze serie van Akwasi kunnen heel gemakkelijk tussendoor ingezet worden en nemen niet veel tijd in beslag, terwijl het ervoor zorgt dat kinderen zich weer beter kunnen richten op hun taken. Klik HIER voor het filmpje.

Scrummen in de klas – deel 2 - Hoe het bij mij in de klas in z’n werk gaat…

Vorige keer vertelde ik in DIT BLOG al wat de reden was dat ik met scrummen in de klas ben begonnen. In dit blog geef ik uitleg over hoe ik er in mijn klas mee werk.

Voorbereiding

Voor in mijn lokaal hangt een scrumbord waar de te behalen doelen op geschreven worden. Wanneer we met elkaar afspreken dat een doel een aantal keren behaald moet worden voordat het doel echt beklijft, staan er hokjes achter het doel. Elke keer dat het gelukt is het doel te behalen, zet de scrummaster een kruisje in een van de hokjes.

Op de ramen in de klas hangen drie grote vellen Engels karton. Op de eerste staat To Do…op de tweede staat …In Progress,en op de laatste staat Done!

De doelen die op het scrumbord geschreven staan, worden ook op een geeltje geschreven en verschuiven gedurende de weken van To Do, naar In Progress en wanneer het doel behaald is komt deze op het Done bord terecht.
Voor elk geeltje op het Done bord, verdient de klas 10 minuten feesttijd. Samen bekijken we in de week voor een vakantie hoeveel feesttijd we met elkaar verdiend hebben en wat we met die tijd gaan doen.

Starten

De allereerste scrumsessie heb ik zelf met de klas gedaan. Zo kreeg de klas een duidelijk beeld van het scrummen en had de scrummaster meteen een voorbeeld.
Het eerste doel waaraan ik wilde werken, was al snel duidelijk. Ik maakte me wat zorgen over het aankleden na de gymles. Veel kinderen zijn met van alles bezig tijdens het aankleden, behalve met dat wat op dat moment belangrijk is en dat is je sokken aan je voeten krijgen, je benen in de juiste broekspijpen steken en je shirt op de juiste manier over je hoofd zien te krijgen.
Het is me in het verleden vaker dan eens gebeurd dat ik lang stond te wachten op een klasje, terwijl ik telkens op mijn horloge keek en onderwijl aan het mopperen was dat het zo lang duurde. Dit leek me een uitgelezen kans om met de klas hier een afspraak over te maken.

Ik liet de klas hierover nadenken en ze kwamen met een prachtig doel:

-Na de gymles is iedereen binnen 5 minuten aangekleed en klaar om te vertrekken

Prachtig! Toen ik vroeg hoe vaak we dit doel moesten halen om er zeker van te zijn dat dit elke week opnieuw zou lukken, kwamen ze met elkaar tot de conclusie dat ze daar zeker vier keer voor nodig zouden hebben. Geweldig!
Het doel werd opgeschreven, vier vakjes werden erachter getekend, het doel kwam ook op een geeltje te staan en werd op het To Do bord gehangen. We zouden pas volgende week voor het eerst gym hebben, dus dan zou het doel naar het In Progress  bord verhuizen.

Lang verhaal kort…het lukte! Vier keer achter elkaar stonden de kinderen stuk voor stuk binnen 5 minuten klaar om te vertrekken. En zelfs toen het doel naar het Donebord verschoven was, lukte het ze om binnen 5 minuten klaar te staan.

Succeservaring nummer 1!

Daarna was het de beurt aan de scrummaster…

Scrumsessie in de praktijk

Elke twee weken starten wij de week met een scrumsessie. Dit houdt in dat mijn klas zachtjes met elkaar gaat kletsen, terwijl ik met mijn scrummaster in overleg ga. Ik geef bijvoorbeeld aan dat ik erachter ben gekomen dat de tafels nog niet door iedereen goed beheerst worden. Hier moest dus een plan voor komen. We besloten de klas een doel te laten verzinnen voor het leren van de tafels. Ik trok me terug, gaf mijn scrummaster een stapel geeltjes en liet hem zijn ding doen.

Scrummaster: “We gaan aan de slag met de tafels. Ik wil jullie vragen eerst een minuut lang zelf na te denken over een doel voor het leren van de tafels. Denk daarbij aan het leren van de losse tafels, maar ook aan de tafeltempo-toets. Na ongeveer een minuut mogen jullie in je groepje overleggen en na twee minuten vraag ik jullie wat jullie ideeën hierover zijn.”

De klas ging aan de slag…het was muisstil. De scrummaster had zelf ook zijn plek weer opgezocht en vertrouwde op mij om de tijd bij te houden. Na een minuut gaf ik hem een signaal en hij liet de klas weten dat het overlegmoment aangebroken was. Zachtjes overlegden de groepen met elkaar en je hoorde het enthousiaste gefluister wanneer een groep een doel had weten te formuleren.

Na weer twee minuten gaf ik opnieuw een signaal en de scrummaster nam zijn plek voor de klas weer in.

Een voor een ging hij de groepjes bij langs om te vragen welke doelen zij hadden geformuleerd. Ik schreef gretig mee.
Uiteindelijk stonden er tien doelen op mijn papier, de een makkelijker haalbaar dan de ander, maar het was duidelijk…de leerlingen hadden een behoorlijk goede kijk op dat wat zij nodig hebben.
De klas kreeg weer de opdracht zachtjes met elkaar te kletsen en de scrummaster en ik bogen ons over de genoemde doelen.
Hier, vond ik, had ik toch nog wel invloed, want een goed doel formuleren en kijk hebben op wat haalbaar is, en wat niet, is voor kinderen in het begin toch nog best lastig.
Samen met de scrummaster hebben we twee prachtige doelen geformuleerd op basis van de door de kinderen aangeleverde doelen:

-Iedereen kent aan het eind van volgende week tenminste 5 nieuwe tafels uit het hoofd

-Iedereen heeft bij de volgende tafeltempo-toets tenminste 50 sommen goed

SMART!

Duidelijk geformuleerde doelen, haalbaar, met een deadline. De kinderen wisten wat hun te doen stond.
De doelen werden voor in de klas op het scrumbord geschreven en tevens op een geeltje geschreven dat op het In Progressbord geplakt werd.

Er was werk aan de winkel…

Executieve functies – Route 3: Taakinitiatie

Route 3: Taakinitiatie

“Kaar voor de start… - De stoplichten staan op rood. Alle auto’s staan met ronkende motoren in de rij te wachten op het startsignaal. Zodra de stoplichten op groen springen, racen de coureurs zo snel mogelijk naar de finish.” (van Dasler, 2017)

Je kent ze wel…de dromers die de helft van je verhaal niet hebben meegekregen, nog met hun tas in de hand bij de kapstok staan te dromen of hun werk nog niet voor zich op tafel hebben wanneer jij al lang het “Startschot” gegeven hebt. De rekkers die nog geen zin hebben om te beginnen, de ja-maarders die eerst nog een discussie met je aan willen gaan…

Soms moet je gewoon meteen starten en wordt er van je verwacht dat je ook op een bepaald moment weer klaar bent met je taken. 

Het vermogen om op tijd te starten met je taken heet taakinitiatie.
Taakinitiatie is het vermogen om zonder dralen (op tijd en op efficiënte wijze) met een taak (die we als vervelend of saai ervaren) te beginnen (uit: Slim maar… | Dawson & Guare).

Ervaringen uit de praktijkTaakinitiatie is zowel bij het starten van een opdracht, taak of werkje belangrijk, als ook bij het opruimen en afronden. Nog even die laatste som, nog even dat laatste woord intypen op de Ipad, nog even dat laatste level afronden.
In mijn klas heb ik aan beide kanten, zowel bij het starten als ook bij het afronden, dralers. Omdat deze vaardigheid vaak samen gaat met time-management en doelgerichtheid, helpt het vaak om de kinderen even de tijd te geven of een tijd met ze af te spreken. Om die reden tel ik vaak af tot het moment waarop iedereen aan de slag moet zijn of klaar moet zijn met opruimen.
Daarnaast kunnen tijdens het werken time-timers ingezet worden om zichtbaar te maken hoeveel tijd een leerling nog heeft. Of je kijkt samen naar de klok en overlegt met het kind hoeveel tijd het nodig denkt te hebben voor een taak. Je spreekt dan samen af hoe laat het af moet zijn. Dit geeft duidelijke kaders aan het kind. Een beloning wanneer het werk klaar is in de vorm van een tekening maken, een spelletje doen met de hele klas of iets dergelijks, kan ook motiveren.

Ik geeft tijdens het starten en afronden van de lessen ook gericht complimenten aan leerlingen die op tijd beginnen en binnen de tijd klaar zijn met opruimen. Ook dit motiveert anderen om vlot te starten met een taak en meteen op te ruimen wanneer hier het sein voor wordt gegeven.

Materiaal om mee te oefenen

Visualisatie oefeningen kunnen kinderen helpen om gerichter hun gedachten te sturen. Zo kunnen ze leren om afleidende gedachten te “parkeren” en zich op hun taak te richten.
Dit vergt veel tijd en oefening!

Er zijn leuke spelletjes die je kunt inzetten om dit te oefenen.
Labyrinth, the duel, waarbij puzzelstukken op de juiste plek geschoven moeten worden om de juiste weg te creëren. Je speelt tegen elkaar, dus als je niet op tijd begint, is de kans groot dat ze ander wint.
Ook Speed Cups kan hiervoor ingezet worden, evenals Vlotte Geesten. Koppie erbij, anders laat je de ander winnen!

In DIT filmpje van Tea Adema wordt op een prettige manier aan kinderen uitgelegd wat taakinitiatie inhoudt en waarom het belangrijk is.

En teslotte laat Akwasi zien hoe je meer energie kunt krijgen om toch zin te krijgen in een taak waar je eigenlijk niet zoveel zin in hebt. Dat doet hij met een aantal oefeningen en een mantra in het volgende filmpje….klik HIER.

Leren-Leren

Eén van de leukste vakken die ik geef aan mijn klas met HB'ers is leren-leren. Het moment waarop je uitlegt wat het vak inhoudt, zorgt altijd voor mooie filosofische gesprekken over wat leren nou eigenlijk is en hoe je kunt leren als je nog niet weet hoe je moet leren en hoe je brein werkt.

In de afgelopen jaren heb ik zelf veel leuke lessen ontworpen voor het vak leren-leren. In eerste instantie maakte ik gebruik van alles wat ik kon vinden op internet, maar in de loop van de tijd merkte ik dat mijn leerlingen behoefte hadden aan specifieke zaken. Ik besloot mijn lessen aan te passen op dat waar zij het meest behoefte aan hadden; spellingcategorieën, werkwoordspelling, aantekeningen maken, samenvatten, tafels oefenen, rekenbegrippen begrijpen en kunnen toepassen, het metriek stelsel, ezelsbruggetjes bedenken en toepassen, enz

Mijn leren-leren lessen zijn altijd coöperatief en aangepast op de leerlingen, zelfs gedifferentieerd binnen de groep. Niet elke leerling werkt voor elk vak op hetzelfde niveau.
Ik maak vaak gebruik van Graphic Organizers om mijn lessen vorm te geven, maar laat ook veel uit de kinderen zelf komen. 

Voorbeelden van een aantal lessen:

Tafels oefenen is voor HB leerlingen niet vanzelfsprekend. Het automatiseren zit deze doelgroep vaak in de weg en om die reden beklijven de tafels niet of niet goed genoeg. 
De opdracht voor leren-leren met het onderwerp tafels was het zelf bedenken van een spel om de tafels mee te oefenen. 
Wanneer de leerlingen op deze manier aan het werk gaan, merk je dat de vrijheid die ze krijgen, het samenwerken en het eindproduct er samen voor zorgen dat ze met veel meer plezier beginnen aan het oefenen van (in dit geval) de tafels. 
De mooiste spellen werden bedacht; memory, bingo, een soort tafelvoetbal, vier op een rij en ga zo maar door.

Topografie is er ook zo één: "Waarom moeten we dat nou leren, juf? We hebben toch GPS?"
Ja, dat klopt...hoe ga je dat dan uitleggen?
Zelf vertel ik altijd dat het belangrijk is dat je kennis hebt van de wereld om je heen, dat je enigszins op de hoogte bent waar bepaalde plaatsen, landen en gebieden liggen, dat je weet hoe een landkaart eruit ziet, hoe een legenda werkt en -ook niet onbelangrijk- dat je leert stampen...iets waar je helaas ook tegenwoordig op het VO nog mee in aanraking komt.
De opdracht voor het oefenen van topografie was er één die beter uitpakte dan ik had verwacht.
Elk tweetal kreeg een kaart van een provincie uit Nederland of een land uit Europa. Eerst moesten ze kijken of ze er een bepaald figuur in konden herkennen. Dit werd dan getekend op een A3 papier. Op de foto zie je bijvoorbeeld dat Nederland getekend is als een haai (links, tweede van onderen) en België als een dino in het bos (midden onder).
Daarna moesten ze zoveel mogelijk feitjes en weetjes over het land of de provincie verzamelen en deze om de tekening heen schrijven. De belangrijkste plaatsen moesten worden aangegeven in de tekening, het liefst ook met een feitje of weetje erbij.

Posters, mindmaps, 5W+H vragen, filmpjes, Keynote presentaties, spelletjes...alles is een optie bij mijn vak leren-leren. Alles mag, alles kan, zolang het maar bijdraagt aan de ontwikkeling van mijn leerlingen.
Maar natuurlijk niet voordat er een Plan van Aanpak is geschreven, structureel wordt gevolgd, bijgeschaafd waar nodig en uitgevoerd, want leren-leren is uitermate geschikt om ook de executieve functies te trainen.
Daarover later meer!