Executieve functies – Route 9: Plannen

“Het kunnen maken van goede plannen is een belangrijke vaardigheid om op school goed te kunnen functioneren. […] Eigenlijk heb je voor alle activiteiten die je op een dag doet een plan nodig. Denk maar aan je ochtendritueel: opstaan, eten, tandenpoetsen, aankleden, je spullen bij elkaar zoeken en misschien nog even de hond uitlaten of andere dingen – en dat moet allemaal gebeuren voordat je de deur uit moet. Dat vraagt dus om een plannetje (ook al ervaar je dat misschien niet zo).”  (van Dasler, 2017)

Planning betreft de vaardigheid om een plan te maken om een doel te bereiken of een taak te voltooien. Het gaat er daarbij ook om dat het kind in staat is beslissingen te nemen over wat belangrijk en niet belangrij is. Planning is het vermogen om datgenen te beheren wat nodig is voor huidige en toekomstige taken. 

‘Planning’ is van invloed op ‘organisatie’ en op ‘doelgericht gedrag’. Het is ook een voorwaarde voor een (goede) zelfevaluatie op het eigen handelen (metacognitie)

(uit: Slim maar… | Dawson & Guare)

Ervaringen uit de praktijk

Veel HB-kinderen hebben moeite met plannen. Vaak vinden ze teveel dingen leuk of juist niet, laten ze zich gemakkelijk afleiden of weten ze gewoonweg niet waar ze moeten beginnen.

Aan het begin van het schooljaar help ik mijn leerlingen vaak met plannen. Wat moet er allemaal gebeuren? Wat is het belangrijkst? Hoeveel tijd denk je dat je voor elke taak nodig hebt? Vaak geef ik in het begin aan in welke volgorde ze het best kunnen werken. Later stel ik ze de vraag wat ze zelf handig vinden. Stap voor stap leren ze dan steeds beter welke volgorde het best werkt.

Plannen hangt sterk samen met vele andere executieve functies, zoals timemanagement, taakinitiatie, volgehouden aandacht en doorzettingsvermogen. Het is daarom fijn dat je al veel aandacht aan die executieve functies besteed hebt voordat je flink gaat oefenen met plannen. 

Materiaal om mee te oefenen

Er zijn veel leerzame spelletjes om mee te leren plannen. Schaken is een vak dat in mijn klas wekelijks op de planning staat. Het helpt niet alleen je werkgeheugen te versterken, maar ook om te plannen. Je moet jezelf aanleren om vooruit te denken, plannen te maken en te anticiperen op wat je tegenstander doet. Je moet kunnen voorzien welke stappen er allemaal genomen kunnen worden door de tegenstander en welke gevolgen dat voor jou en je plannen heeft. 

Ook een spel als Rush Hour werkt goed. Er moet een rood autootje uit een doolhof met andere auto’s geschoven worden. Je kunt klakkeloos beginnen, maar dan zal je merken dat je al gauw vastloopt. De eerste opdrachten zijn vaak nog erg gemakkelijk, maar hoe verder je komt in het spel, hoe beter je plan en het vooruit denken moet zijn. 

Tevens is er de Toren van Hanoi. Je hebt drie staven met schijven die een toren vormen. Je moet de gehele toren van de eerste staaf zien te verplaatsen naar de laatste staaf. Hier zijn echter wel bepaalde regels aan verbonden. HIER kun je er alles over lezen en op DEZE plek kun je online oefenen met dit spel.
Ook dit spel vergt goed vooruit kunnen denken.

Tenslotte vraag ik van mijn leerlingen altijd om een plan van aanpak te schrijven voordat ze starten met het uitvoeren van een opdracht. In dit plan noteren ze met wie ze samenwerken, welke taken er uitgevoerd moeten worden, hoe de taakverdeling is, een tijdsplanning en een lijst met materialen die ze nodig denken te hebben. Ik vraag ze dit plan te volgen nadat het door mij is goedgekeurd. Ze zullen dan ondervinden dat je een plan ook af en toe bij moet stellen.

Inzicht geven

Natuurlijk is dit proces voor veel leerlingen lastig. Daarom is het belangrijk om kinderen hier inzicht in te geven. 

Een mooie spreuk van Goethe:

“Wat er het minst toe doet mag nooit ten koste gaan van wat er het meest toe doet.”

Maar hoe doe je dat? Daarvoor haal ik een portie wijsheid uit De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van Stephen R. Covey.
In zijn boek verwijst hij naar de tijdmanagementmatrix. Zoals ik al schreef, zijn plannen en tijdmanagement nauw met elkaar verbonden. Het is daarom goed om inzichtelijk te maken op welke manier je om kunt gaan met tijd en hoe bepaalde activiteiten zich tot elkaar verhouden.

Je kunt de volgende matirx daar goed voor gebruiken en bespreken met kinderen. Daarna kun je elk kind een lege matrix geven om zelf in te vullen. Je kunt de matrix ook lamineren en elke leerling een whiteboard stift geven. Zo kunnen ze de matrix elke dag opnieuw gebruiken.

En dan om af te sluiten nog een heerlijk filmpje van ReChill voor als je keuzes moet maken en je dat lastig vindt.

ReChill - Keuzes maken