De 7 uitdagingen in het onderwijs aan hoogbegaafde kinderen – Inleiding

Onlangs had ik het genoegen om Tijl Koenderink voor het eerst te ontmoeten tijdens een bijeenkomst over welke stappen hij allemaal gezet bij het opzetten van zijn School of Understanding.

Ik werd getroffen door zijn bevlogen manier van spreken, zijn eerlijkheid over zijn falen en zijn successen en het feit dat hij oprecht gelooft in het delen van zijn kennis met anderen om op die manier meer HB-kinderen te helpen.

Het zette me aan het denken.

Trial and error

Zelf werk ik inmiddels al een flink aantal jaren met hoogbegaafde kinderen. In mijn eerste paar jaar met deze doelgroep heb ik vooral veel geleerd van afkijken, zelf doen, op mijn bek gaan en opnieuw proberen (trial and error). Ik wist niets! Ik had nog nooit gehoord van Top-Down lesgeven, van compacten, van frustratietolerantie en al die dingen. Dat er zoiets bestond als executieve functies en dat HB-kinderen moeten leren leren was voor mij allemaal nieuw.
Het heeft me nooit tegengehouden. Ik ben er in het begin ook geen boek meer om gaan lezen. Ik voelde gewoon dat ik dit moest DOEN. Doen en ervaren, doen en uitproberen, doen en samen met de kinderen op onderzoek uitgaan. Vooral ook kijken naar de kinderen en hun gedrag en daaruit opmaken wat ik al goed deed en waarin ik mezelf nog kon verbeteren, ontwikkelen.

Als ik het verhaal van Tijl lees, lijken we in bepaalde opzichten best op elkaar. Ook hij heeft dingen uitgeprobeerd, geëvalueerd, geanalyseerd en opnieuw gedaan. Zijn doel: ”Jou helpen om de kinderen te helpen.”

Mijn doel wijkt daar niet erg vanaf. Met mijn blogs hoop ik anderen te inspireren en te motiveren het beste uit zichzelf te halen om op die manier het beste in hun leerlingen naar boven te krijgen.

Sociaal-emotioneel

Vanaf dag één dat ik voor de klas sta heb ik me over het algemeen meer gefocust op de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen dan op hun cognitieve vermogens. Ik heb onbewust altijd het gevoel gehad dat kinderen pas kunnen presteren als ze lekker in hun vel zitten. Wellicht is mijn eigen jeugd (waar ik verder niet over zal uitweiden) daar onbewust een “goed” voorbeeld voor geweest. 

Leren in de praktijk

Alles wat ik weet, wat ik kan en wat ik met mijn kinderen voor elkaar krijg, heb ik niet op een cursus geleerd. Ik heb veel gelezen, maar de meeste dingen die ik doe in de klas, doe ik omdat ik uit ervaring weet dat het werkt. Zoals Tijl ook zegt: “Theorie is nuttig en leerzaam, maar nog belangrijker is het om te kijken naar wat echt werkt!”

Trial and error dus. 

Misvattingen

In gesprekken met mensen die niets met het onderwijs te maken hebben, hoor ik vaak het onbegrip, maar ook de verbazing wanneer je vertelt dat veel HB-kinderen niet tot leren komen, geen geweldige resultaten halen. Dat je soms te maken hebt met kinderen van 9 jaar oud die niet meer willen leven. En zelfs in het onderwijs weten veel van mijn collega’s niet werkelijk hoe het zit met HB-kinderen. Ze hameren op goede resultaten, op handelingsplannen en meer van hetzelfde wanneer een kind door onderpresteren, depressiviteit of faalangst niet laat zien wat het in werkelijkheid wel zou moeten kunnen, cognitief gezien.
Altijd weer is het sociaal-emotionele daarbij de leidraad…het gezien en gehoord worden, het lekker in je vel zitten en weten wat je waard bent.

Geen compromissen

Onlangs werd mij de vraag gesteld: “Een HB leerling in een reguliere klas met een excellente leerkracht die hem/haar ziet of een voltijds HB klas met een regulier denkende leerkracht die niet uitzonderlijk goed is voor deze specifieke doelgroep?”

Mijn antwoord was dat beide geen optie was. Het is geen keuze…het moet allebei. Je hebt een leerkracht nodig die begrijpt hoe HB’ers denken en voelen wat ze nodig hebben om goed in hun vel te zitten. 

Leerkrachten die niet voldoende kennis of, erger nog, geen feelingmet de doelgroep hebben, zullen onderpresteren en faalangst verkeerd interpreteren en vallen dan vaak terug in reguliere aanpakken; nog meer van hetzelfde. Resultaat; nog meer onderpresterende kinderen die zich niet gezien en gehoord voelen en daardoor ongelukkig worden en de moed en het vertrouwen in school en zichzelf verliezen. 

Behalve een leerkracht met die specifieke voelsprieten voor HB hebben deze HB-leerlingen ook elkaar nodig om zich aan te spiegelen, mee samen te werken en zich aan elkaar op te kunnen trekken.
Wanneer HB’ers wel een goede leerkracht hebben, maar geen ontwikkelingsgelijken om zich heen hebben, zullen ze zich proberen aan te passen. En ook dat is gedoemd te mislukken! 

Executieve functies en Leren Leren

Waar veel leerkrachten die geen ervaring of feelingmet HB hebben op stuk lopen, is gebrek aan kennis en kunde op het gebied van executieve functies en leren leren. 

Onze leerlingen hebben een goed gevulde toolbox nodig om zich zelfstandig te kunnen redden. In het dagelijks leven en met hun taken op school.
Die toolbox moet gevuld zijn met vaardigheden als organisatie skills, taakgerichtheid, doorzettingsvermogen en metacognitie. Niet het aanbieden van meer van hetzelfde wanneer een kind iets niet lijkt te begrijpen is de oplossing, maar het op een andere manier aanbieden. Doorvragen of het kind begrepen heeft wat er van hem/haar gevraagd wordt, samen de informatie in stukken breken en uitzoeken welke informatie je al hebt en hoe je tot het antwoord komt.

Hierbij gaat het in je klas altijd om maatwerk, gericht op elk individueel kind. Instructies kun je aan alle kinderen tegelijkertijd geven, maar de manier waarop de leerlingen ermee aan de slag gaan, verschilt per kind. Een goede leerkracht heeft het in zich om elk kind te begeleiden binnen de kaders van zijn/haar behoeftes.

Oplossingsgericht

Het mooie aan het boek van Tijl Koenderink (de 7 uitdagingen) vind ik dat hij het heeft over uitdagingen in plaats van problemen of valkuilen. Ook Tessa Kieboom heeft een prachtig woord gevonden om valkuilen mee te beschrijven; embodio’s.
Ja, sommige dingen lukken (nog) niet, maar wanneer je doorzet, andere manieren uitprobeert en denkt in uitdagingen met een oplossing, dan zal je vanzelf de juiste weg naar die oplossing vinden.

Daarmee is niet gezegd dat je problemen niet moet erkennen. Zeker wel! Vooral bij HB-kinderen is dat van belang. Ja, dit kind heeft een achterstand met lezen en zal waarschijnlijk altijd meer moeite moeten doen om een tekst te lezen en te begrijpen, maar hoe gaan we dit aanvliegen? Samen hard aan het werk, samen op zoek naar manieren om ermee te oefenen. En vooral ook feest vieren wanneer er weer een doel behaald is. Het kind vertrouwen geven en zorgen dat het weet dat je er samen voor gaat. Samen…je leerling en jij! Op die manier werk je aan het vertrouwen bij je leerling. Vertrouwen in jou als leerkracht, in school en uiteindelijk ook in zichzelf. En dat…is het ultieme doel! 

Blogs

In de komende weken zal ik uitgebreid ingaan op de zeven uitdagingen zoals Tijl deze beschrijft. Ik zal hierbij ervaringen zoals ik ze ervaren heb in de praktijk beschrijven, met daarbij manieren om met de uitdagingen aan de slag te gaan. Ik hoop dat ik eenieder hiermee kan inspireren en motiveren ook deze uitdagingen aan te pakken wanneer ze zich voordoen in jouw klas of bij jouw leerlingen.