Uitdaging 5 - Samenwerken

“Waarom samenwerken? Deze vraag speelt niet alleen in het hoofd van de leerlingen, maar ook in het hoofd van menig leraar. De leraar weet dat het samenwerken bij de kerndoelen hoort, dus hij legt zich er maar bij neer. Tegelijkertijd weet hij dat het altijd problemen oplevert. Hij doet het daarom zo min mogelijk. Andersom zijn er leraren die denken dat als je het maar vaak doet, dat de kinderen het dan wel leren. Maar zonder dat het ze echt geleerd wordt, leren ze het niet.” (Koenderink, 2012)

Samenwerken vind ik een van de leukste en belangrijkste dingen in het onderwijs. Ik geniet ervan om te zien hoe de kinderen daar allemaal op hun eigen manier mee omgaan. Het biedt mij ook de kans om mijn leerlingen op een andere manier te observeren. Hoe gaan ze om met tegenslag en frustraties? Kunnen ze goed plannen en hun plan van aanpak ook volgen en aanpassen waar nodig? Zijn ze flexibel? 

Behalve dat leerlingen moeten leren samenwerken, omdat dit in de toekomst in de meeste gevallen ook van ze verwacht wordt, is het ook sociaal-emotioneel van belang. De interactie met klasgenoten, daar kunnen ze veel van leren. Maar wat misschien wel van het grootste belang is (en ook een reden die leerlingen goed begrijpen) is dat je door samen te werken gebruik maakt van elkaars talenten en daarmee altijd verder zult komen dan wanneer je alleen werkt. Alleen ga je sneller, maar samen kom je verder…

Veel van de opdrachten die ik aan mijn leerlingen aanbied, zijn niets meer dan een kader waarbinnen de kinderen hun eigen keuzes kunnen en mogen maken. Ze weten altijd aan welke doelen gewerkt wordt tijdens het werken aan een opdracht, ze weten ook aan welke eisen hun proces en het uiteindelijke product moeten voldoen, maar de opdrachten zijn allesbehalve dichtgetimmerd. Dit geeft ruimte voor eigen inbreng en creativiteit. Ik nodig kinderen uit om na te denken over hun eigen talenten en die van hun klasgenoten. 

Vaak maak ik tweetallen waarbij ik de kinderen uitdaag buiten hun comfort zone te stappen. Het is mooi om te zien wat er gebeurt met twee kinderen die graag hun eigen plan trekken en volgen. Zij lopen hoe dan ook vast. Dat levert frustratie op en vaak verwachten ze dan van mij dat ik het oplos….door ze aan iemand anders te koppelen of ze in hun eentje door te laten werken. Maar zo werkt dat natuurlijk niet.

Deze situatie biedt je als leerkracht de mogelijkheid om de kinderen te begeleiden in hoe je goed kunt leren samenwerken. Wat is de reden dat juist deze twee kinderen samenwerken? Wat zijn hun talenten? Hoe ziet hun plan van aanpak eruit? Wat kunnen ze van elkaar leren? 

Samenwerkingscontract

Om het samenwerken in goede banen te leiden, is het aangaan van een samenwerkingscontract (of protocol zoals Koenderink het noemt) een goede zet. Hierin worden afspraken gemaakt over het samenwerken en de opdracht; wie doet wat, wat is het einddoel, hoe wordt er beoordeeld, welke afspraken maken we en wat doen we als iemand zich er niet aan houdt?

Dit contract wordt door alle partners ondertekend.

In hoofdstuk 8 van De 7 uitdagingen in het onderwijs aan hoogbegaafde kinderen van Tijl Koenderink worden de belangrijkste punt van zo’n contract of protocol uitgebreid behandeld. 

Materiaal om mee te oefenen

Tijdens het samenwerken wordt er een beroep gedaan op veel verschillende vaardigheden. Communicatie, luistervaardigheden, flexibiliteit, verdraagzaamheid. Al deze vaardigheden kun je los van elkaar oefenen met energizers en dramalessen.

Ik ga op vakantie en ik neem mee…doet een beroep op het actieve luisteren, frustratietolerantie en het werkgeheugen.

Apen en Ossen doet een beroep op communiceren, actief luisteren en compromissen sluiten. Je verdeelt de klas in drie groepen en geeft ze 5 seconden om te overleggen of ze zich gedragen als apen of als ossen. Wanneer je aftelt, moeten alle kinderen doen wat er in hun groepje afgesproken is. De enige groep die iets anders doet, krijgt een punt.

Samenwerken oefen je ook met het potlodencircuit. Het is leuk om deze opdracht in groepjes van 4 of 5 kinderen te doen.
Zet een parcours uit door de klas. Nodig een groepje kinderen voor de klas te komen en geef ze allemaal een potlood. Deze potlood klemmen ze tussen het puntje van een van hun vingers en die van hun klasgenoot. De potloden mogen niet vastgehouden worden op een andere manier dan tussen twee vingertoppen.
Zo vormen ze een cirkel en gaan ze zo snel mogelijk het parcours afleggen. Wanneer een potlood valt, moeten ze opnieuw beginnen.
Bij deze energizer moeten ze met elkaar communiceren, goed luisteren en op elkaar anticiperen. Een hele (leuke) uitdaging. Welk groepje doet dit het snelst?

Tenslotte is een nog een fijne aflevering van ReChill over niet begrepen worden, communicatie, frustraties die dat soms oplevert en wat je daar dan aan kunt doen.

Klik HIER voor de aflevering.

Grej of the day - Mijn nieuwe uitdaging

Het is alweer een aantal maanden geleden dat ik ervan gehoord heb. Een collega vertelde vol enthousiasme over Grej of the Day; een raadsel, een microles, onthouden en verder vertellen. 
Het klonk mij meteen geweldig in de oren. Ik heb me aangemeld bij de Facebook pagina van GOTD en kocht ook meteen het boek. 
Later bleek dat er nog maar weinig leerkrachten in mijn omgeving zijn die bekend zijn met het fenomeen. En dat terwijl het echt heel cool is! En laat dat nou net de slogan zijn van GOTD; Kennis is cool!

Elk jaar een nieuw doel
Mijn werk is mijn passie. Ik geniet ontzettend van mijn klas, mijn kinderen helpen ontwikkelen en interessante lessen ontwerpen. Toch heb ik het nodig om mezelf elk jaar weer een nieuw doel te stellen, een nieuwe uitdaging aan te gaan. Zo heb ik in de afgelopen jaren Leren-Leren in mijn klas ingezet, bijgeschaafd en lessen ontwikkeld. Dat staat nu.
Toen ging ik bezig met Route 11, het ontwikkelen van de executieve functies. Ook daar kan ik inmiddels goed mee uit de voeten.
Vervolgens ben ik lessen gaan ontwikkelen speciaal voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen. En ook dat is klaar en loopt.
Ik was dit jaar daarom wel weer toe aan iets nieuws. Dus toen ik hoorde van GOTD en ik de overstap maakte naar een andere school waar ik de vrijheid heb gekregen om alle zaakvakken weg te zetten binnen thema's, heb ik GOTD daaraan toegevoegd. Dit gaf mij de ruimte om in zeer korte tijd (microlessen van Max 8 minuten) veel extra informatie te bieden aan mijn leerlingen over onderwerpen die goed passen bij de thema's. 

Samen met mijn collega Luke van Akkeren heb ik drie overkoepelende thema's ontwikkeld met elk drie subthema's. Hierover schrijf ik later nog een blog. Voor nu eerst een korte uitleg.

De subthema's zijn opgebouwd uit vijf grote opdrachten waarbinnen veel ruimte is voor het ontwikkelen van creatieve (denk)vaardigheden, acht Vragenstein vragen waarbij de nadruk ligt op het beantwoorden van een hogere orde onderzoeksvraag, tien schrijf- en stelopdrachten met onderwerpen die goed passen bij het thema en twee O&O opdrachten. Daarnaast worden ook muziek, drama, filosofie en engels ingevuld met onderwerpen passend bij het thema.

Toch bood GOTD mij de kans om nog meer onderwerpen aan het thema te kunnen hangen. Per jaar bied ik drie van de negen ontwikkelde thema's aan, die vervolgens weer herhaald worden. Zou een kind dus in groep 3 starten in de voltijd HB-groep, dan komen alle thema's twee keer aan bod. 
Ik heb bij het ontwikkelen van de thema's eerst alle kerndoelen van het SLO bekeken, met daarbij de onderwerpen uit de Canon van de Nederlandse geschiedenis (entoen.nu). Dit omdat ik er zeker van wilde zijn dat de doelen behaald worden en alle belangrijke onderwerpen behandeld worden.

GOTD biedt mij de mogelijkheid om onderwerpen waar je niet echt een grote opdracht over kunt maken of niet goed passen binnen een ander vak (of waar gewoonweg geen plek meer voor was binnen alle andere opdrachten) toch aan te bieden.

Micael Hermansson
Grej of the day is bedacht door Micael Hermansson. Hij merkte tijdens zijn loopbaan als leerkracht dat het lastig was om zijn leerlingen te motiveren en het frustreerde hem dat school en het hebben van kennis niet als cool werd ervaren. Hij kwam uiteindelijk op het idee om korte lessen te geven met een WOW-factor. 
Hij gaf hierover een TEDx die je HIER kunt bekijken.

Grej is het Zweedse woord voor ding. GOTD betekent dus eigenlijk ding van de dag (al kunnen het ook plaatsen of mensen zijn)

Hoe werkt GOTD?
GOTD begint met een raadsel. Hiermee zet je kinderen aan tot denken en onderzoeken. Het raadsel schrijven ze in een schrift. Je stuurt ze met dit raadsel naar huis en laat ze daar met bijvoorbeeld hun ouders over praten en nadenken.

De volgende dag bespreek je de antwoorden waar de kinderen mee komen, geef je het juiste antwoord en geef je een microles van maximaal 8 minuten over dit onderwerp. Deze les wordt ondersteund door een PowerPoint presentatie met voornamelijk foto's en steekwoorden. Het verhaal dat je over het onderwerp vertelt moet een WOW-factor hebben. 

Tijdens het luisteren naar de lessen, noteren kinderen een aantal feiten in hun schrift. Ze mogen er ook tekeningen bij maken.
Je stuurt de kinderen vervolgens naar huis met de opdracht om het verhaal over het onderwerp aan tenminste drie anderen te vertellen.
Wie weet leren ze tijdens die gesprekken nog meer weetjes en feitjes.

Je kunt ervoor kiezen om meteen een nieuw raadsel mee te geven. Zelf geef ik om maandag en woensdag een raadsel mee, geef ik de microles op dinsdag en donderdag en bespreek ik de Grej na op woensdag (met een nieuw raadsel erbij) en vrijdag.

Om het verhaal compleet te maken, kun je een foto printen van het onderwerp dat je hebt besproken. Dit hang je op de muur naast een landkaart/wereldkaart. Je verbindt een touwtje van het plaatje naar de plek op de landkaart. 
Wanneer je meerdere onderwerpen behandeld hebt, kun je ook naar onderlinge verbanden kijken. Het vrijheidsbeeld en de Eiffeltoren zijn bijvoorbeeld beide door dezelfde persoon ontworpen. Tussen deze twee onderwerpen kun je dan ook weer een touwtje spannen.

Extra toevoeging
Om GOTD nog een extra Leren-Leren aspect mee te geven, laat ik mijn leerlingen hun schrift op vrijdag, na acht onderwerpen, mee naar huis nemen. De week erna zijn er geen GOTD's, maar krijgen ze de opdracht om de informatie over de aangeboden Grej's te leren. Een week later maken ze hier een toets over. 

Dit stimuleert het leren samenvatten (tijdens de microles in hun schrift), het nadenken over welke informatie nuttig is, geeft ze inzicht in of ze voldoende hebben opgeschreven en leert ze hoe ze hun eigen aantekeningen kunnen leren. 

Naast de wereldkaart en de kaart van Nederland, heb ik ook een poster van het menselijk lichaam erbij hangen. 
Tevens heb ik een poster van het zonnestelsel die ik op kan hangen zodra het thema Universum aan bod komt.

Ik kijk ernaar uit hiermee te starten met mijn klas. Over een tijdje deel ik graag met jullie wat mijn ervaring is met GOTD.

De eerste schoolweken - Contact met ouders

Zorg dat je aan het begin van het jaar persoonlijk contact maakt met alle ouders van je klas.
Het is daarom aan te raden om in de eerste weken regelmatig een update te geven van dat wat er speelt in de klas en al na een aantal weken de ouders uit te nodigen voor gesprekken.
Ook is er veel voor te zeggen om elk jaar te starten met een informatieavond. Tijdens deze avond heb jij als leerkracht de mogelijkheid te vertellen hoe het eraan toegaat in je klas en kunnen ouders vragen stellen.

Ik hecht er waarde aan om ook op dat moment mezelf te laten zien als mens en een persoonlijk verhaal met de ouders te delen. Je nodigt ouders dan meteen uit om ook hun verhaal met jou te delen, wat weer ten goede komt aan het inzicht verkrijgen in je leerlingen.
Korte lijntjes met ouders kan voorkomen dat er ruis ontstaat. Je hebt immers hetzelfde doel voor ogen; zorgen dat het goed gaat met de ontwikkeling van de leerling in kwestie.

Nodig ouders ook regelmatig uit om een kijkje in de klas te komen nemen. Het vergroot de ouderbetrokkenheid en het is ook gewoon ontzettend leuk om met je klas te laten zien waaraan je al die tijd zo hard hebt gewerkt!

Tenslotte: een goede overdracht.
Hoewel ik zelf altijd graag zo blanco mogelijk een nieuw jaar in stap, is het wel belangrijk om het een en ander te weten over je nieuwe leerlingen. Zelf hecht ik met name waarde aan zaken als thuissituatie en eventuele bijzonderheden over het kind (ASS, allergieën, etc.) 
Voor de rest wil ik graag de klas leren kennen zonder teveel voorkennis. Wanneer ik vervolgens vragen heb, neem ik altijd contact op met voorgaande leerkracht.

Een goede administratie in de vorm van de belemmerende en stimulerende factoren, zo feitelijk mogelijk en zonder oordeel geschreven, is voor mij altijd een goede houvast. Hier haal ik voor mezelf voldoende informatie uit om met een klas te kunnen starten.

De eerste schoolweken - Regels herhalen

Neem regelmatig de tijd om schoolregels en klassenregels van betekenis te voorzien. 
Wat wordt ermee bedoeld en wat willen we ermee bereiken?
Mijland geeft als tip om ten minste eens per maand met de klas te kijken naar wat er goed gaat en wat anders zou kunnen. Dit kan gaan over leerprocessen, maar zeker ook over andere zaken, zodat het duidelijk wordt wanneer er iets speelt.

Gedurende het jaar stel ik de regels regelmatig centraal, bekijk dan welke al heel goed gaan (parels) en welke nog wat werk nodig hebben (tuintjes). Samen met de klas beslis ik dan welke regel(s) er op het scrumbord komt/komen.
Over scrummen schreef ik al eerder een aantal blogs. Deze vind je HIER, HIER en HIER.

De eerste schoolweken - Groepsregels

Maak samen groepsregels

Mijland stelt dat het belangrijk is om aan de klas uit te leggen wat het verschil is tussen macht en gezag. Vraag vervolgens aan de groep waar hun gezagvoerder dit schooljaar aan zou moeten voldoen. Dit geeft jou als leerkracht inzicht in waar de klas behoefte aan heeft.

Begin dan met het opstellen van de groepsregels.
Hoe willen we dit jaar dat we in de groep met elkaar omgaan?
Het is altijd doeltreffender om deze regels samen op te stellen, dan ze als leerkracht aan je leerlingen te dicteren. Wanneer je dit samen met de klas doet, is iedereen eigenaar van de regels en wordt het naleven ervan ervaren als een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Schrijf de regels op een groot vel papier en laat iedereen de regels ondertekenen.

Ook over de consequenties van het overtreden van de regels kun je samen met de groep afspraken maken.
Hierbij kun je herstelrecht inzette. Hierover schreef ik eerder al een blog. Klik daarvoor op DEZE link.

De eerste schoolweken - Groepsvormende activiteit

Doe iedere dag een groepsvormende activiteit. 
Van Corry Wolters leerde ik ooit dat je nooit moet starten met een vertelkring na een vakantie. Het duurt te lang en is dodelijk saai! 

Begin met een actieve werkvorm, waarbij je de kinderen op een laagdrempelige manier contact met elkaar laat maken.
Daarvan kun je er een heleboel vinden via DEZE LINK

Zelf maak ik graag en vaak gebruik van de potlodenketting, waarbij samenwerken en communiceren centraal staan. 
Ook de “Vakantiebingo” doet het goed. Deze vind je HIER.

Ook DEZE variant van 30 seconds is een leuke om elkaar te leren kennen.

Bron: www.jufbijtje.nl

De eerste schoolweken - Laat leerlingen jou kennen

Laat de leerlingen jou kennen.
Je zou kunnen beginnen met een presentatie over jezelf, je kunt ook een leerling die al eerder in je groep zat iets laten vertellen over jou. Tegenwoordig is Kahoot! ook een krachtig middel om in te zetten bij dit soort activiteiten. Je kunt er een quiz mee maken over jezelf en deze spelen met de groep. Je hebt hier wel IPads en/of IPhones voor nodig.

Persoonlijk vind het ik het ook belangrijk dat leerlingen merken dat ik als leerkracht niet alles weet en dat ook ik fouten maak. Als je je leerlingen iets wilt leren, ben je zelf daarin het grootste voorbeeld. Fouten maken is daarom van groot belang en toegeven dat je iets niet weet vergroot het zelfvertrouwen van je leerlingen en je verdient er hun respect mee.
Hierbij is het van groot belang dat je altijd eerlijk bent. Een fout maken en dit weglachen of net doen alsof je dat met opzet deed…je leerlingen prikken er doorheen en je verliest je geloofwaardigheid en respect.
Mijland stelt dat je waardering oogst wanneer je eerlijk bent en dat je vanuit die eerlijkheid komt tot echte ontmoeting met je leerlingen. Dat helpt je weer bij het leren kennen van je leerlingen, omdat die zich pas voor jou openstellen als jij dat ook naar hen toe doet. Dat is een kwestie van wederzijds vertrouwen.

Een mooie oefening die Mijland hierbij geeft:
Vertel aan de klas drie van je jeugdherinneringen. Een van die herinneringen is waargebeurd. Zorg ervoor dat het een bekentenis betreft. Vertel uitgebreid over de gebeurtenis. Vraag dan aan de leerlingen om in groepjes ook drie verhalen te vertellen. Op deze manier nodig je de groep uit om een eerlijk verhaal te delen met anderen.

De eerste schoolweken - Ken je leerlingen

Ken je leerlingen: naam, gezinssituatie, hobby’s, talenten en meer.
Volgens Mijland gaan geïnteresseerde leerkrachten op zoek naar de leefwereld van de leerlingen. Ze beperken zich niet alleen tot het onderwijzen, aanbieden van de leerstof en het afnemen van toetsen, maar zien in hun leerlingen burgers van wie zij als leraar ook weer kunnen leren.
Ga als leerkracht opzoek naar dat wat een leerling beweegt, dat wat een leerling bezig houdt en zoek vervolgens verbinding.

Door je te verdiepen in de achtergrond van een leerling, kun je bepaald gedrag dat eventueel de kop opsteekt wellicht beter verklaren en de leerling hierbij helpen.
“Echte communicatie betekent namelijk dat je je vebindt met de ander, dat je niet alleen op zijn gedrag reageert, maar zoekt naar de basis van waaruit gedrag ontstaat” (Mijland | 2008)

Om elkaar beter te leren kennen in de eerste schoolweken kun je de energizer “Ik denk dat ik de enige ben die…” goed gebruiken. Een uitleg van deze werkvorm (en heel veel anderen leuke manieren om elkaar te leren kennen) kun je vinden op DEZE WEBSITE.

Daarnaast is het verstandig om elke dag met een aantal leerlingen een kort gesprekje aan te knopen. Dit hoeft niet lang te duren, maar kan er wel toe leiden dat je op de hoogte blijft van wat er speelt bij je leerlingen en dat de leerlingen zich gehoord en gezien voelen.

Geef leerlingen ook de ruimte om hun eigen talenten met de klas te delen. Een handboom vol talenten maken is daarvoor een leuke werkvorm. Elk kind trekt zijn beide handen over op groen papier. Op elke hand schrijft het een talent. Alle handen samen vormen de talentenboom van de klas. Hier kunnen de kinderen op kijken om te zien welke talenten de anderen hebben.

De eerste schoolweken - Coöperatieve werkvormen

Gebruik coöperatieve werkvormen.
Door samen te werken, leren kinderen elkaar en elkaars talenten goed kennen. Dit heeft een positieve uitwerking op de groep. Je leert met wie je graag samenwerkt, je leert dat je samen verder kunt komen dan alleen, daarnaast is samenwerken een waardevolle vaardigheid voor de toekomst.

Hierbij is het van belang dat je als leerkracht je creativiteit de vrije loop laat. Hoe creatiever jouw aanbod van de lesstof, hoe enthousiaster je leerlingen worden.  

Daarbij stelt Mijland dat als je afwisselende werkvormen aanbiedt, leerlingen in staat gesteld worden om hun talenten optimaal te benutten en komen de krachten in een groep naar boven. Hiermee prikkel je je leerlingen en daag je ze uit het beste uit zichzelf te halen. Dit heeft niet alleen een positieve invloed op de individuele leerlingen, maar ook op de groep. Ze merken dat ze samen sterk staan en leren gebruik te maken van elkaars talenten.

Tenslotte is het van belang om te weten dat vooral hoogbegaafde leerlingen veel baat hebben bij regelmatig samenwerken. Tijl Koenderink wijdt een hoofdstuk in zijn boek De zeven uitdagingen aan het belang van samenwerken. Hierover volgt later nog een blog.

Behalve dat leerlingen moeten leren samenwerken, omdat dit in de toekomst in de meeste gevallen ook van ze verwacht wordt, is het ook sociaal-emotioneel van belang. De interactie met klasgenoten, beseffen dat er meerdere wegen naar Rome leiden, daar kunnen ze veel van leren. Alleen ga je sneller, maar samen kom je verder…

De eerste schoolweken - Geef complimenten

Wie kent niet dat gevoel dat je bekruipt in de laatste dagen van de zomervakantie? Kan ik het nog wel? Krijg ik ook deze klas mee? Zal ik alle kinderen kunnen bedienen? Zie en hoor ik ze allemaal? 

Iedere leerkracht weet dat in de eerste weken van het nieuwe schooljaar het groepsvormende proces van groot belang is voor het verdere verloop van het schooljaar.  Hoe spannend ook, ik kijk ook altijd enorm uit naar deze eerste paar weken. Samen starten, elkaar leren kennen met behulp van leuke spelletjes en energizers, samen de regels opstellen en ondertekenen. Het is de basis waar je de rest van het jaar op terug kunt vallen.

Zelf vind ik het boek de Gouden Weken van Boaz Bijleveld een prettig boek om te gebruiken, evenals Orde gevraagd! van Ivo Mijland.

In De Gouden Weken krijg je allerlei tips voor een goede start van het jaar, de basis voor de rest van je schooljaar. In Orde gevraagd! krijg je inzicht in hoe je als leerkracht een goede band op kunt bouwen met een klas en op die manier het gezag krijgt. 

De tips die Boaz Bijleveld geeft, zijn een goede houvast om je schooljaar mee te starten. Maar ook voor de rest van het jaar blijven deze tips zeer bruikbaar. Ik bespreek elke dag één tip en geef daarbij mijn eigen ervaringen weer. Daarnaast vul ik de tips aan met informatie uit Orde gevraagd!

Geef meer complimenten dan negatieve kritiek.
Iedereen weet dat van de 10 opmerkingen die ene negatieve blijft hangen en de overige negen positieve sneller vergeten worden. Bouwen aan een goede band met je leerlingen vereist van een leerkracht dat je de groep vooral positief benadert.
Mijland stelt zelfs dat je een leerling die de regels overtreedt op een positieve manier feedback kunt geven op zijn gedrag. Bijvoorbeeld wanneer een leerling steeds zit te kletsen, terwijl de regel is dat iedereen luistert wanneer een ander aan het woord is. Je kunt dan als leerkracht boos of geïrriteerd reageren, maar je kunt ook luid en duidelijk zeggen: “Hans, wat heb je een prachtige stem.”

Over het gebruik van humor zegt Mijland het volgende:
“Humor is wellicht het krachtigste en eenvoudigste middel om tijdens de les van de dagelijkse sores te ontstressen, het onderlinge vertrouwen te verruimen en het is bovendien een prima middel om het relativeringsvermogen te vergroten. Humor geeft verbinding.”

Daarbij zeggen zowel Mijland als Bijleveld dat het belangrijk is om complimenten klassikaal te geven en leerlingen één op één te bestraffen of aan te spreken op gedrag. Positieve dingen groot maken en negatieven dingen klein houden. Dit bevordert de positieve sfeer in de groep.

Het recht om te herstellen

Vandaag las ik een prachtig stuk over herstelrecht, geschreven door Ivo Mijland. Ik was blij om te kunnen reageren op zijn verhaal dat wij als HB afdeling ook werken met dit principe.

Op de PA leer je dat je als leerkracht duidelijk en consequent moet zijn. Als beginnende leerkracht is het nog niet altijd duidelijk hoe je daar vorm aan moet geven en welke manier goed bij je past. Ik heb op de PA geen onderwijs gehad in herstellend opereren met mijn leerlingen. Als ik dat daar al had geleerd, had ik meteen met iets aan de slag kunnen gaan waar ik als persoon en als leerkracht volledig achter sta.

Het werkt namelijk!

Dit is mijn ervaring met herstelrecht in de klas...

Wanneer je het schooljaar start, ga je samen met je leerlingen spreken over je verwachtingen van dit schooljaar. Niet alleen die van jou als leerkracht, maar ook zeker die van de leerlingen. Wat wil je leren, welke doelen ga je stellen en hoe hoop je die te kunnen gaan behalen?

En dan de belangrijkste vraag...wat heb jij nodig van jezelf, je klas en je leerkracht om dat te kunnen bereiken? Aan de hand daarvan stel ik altijd samen met de groep de klassenregels op.

Je hebt er als leerkracht altijd al een paar in je hoofd en verrassend genoeg komen die vaak wel ter spraken; we gaan respectvol met elkaar op, we doen altijd ons uiterste best, we zorgen ervoor dat iedereen veilig is en zich veilig voelt, we zorgen dat iedereen rustig kan werken, enzovoorts.

Wanneer de regels opgesteld zijn en ondertekend door de gehele groep, "high-fiven" we elkaar en roepen vrolijk: "Wij vormen samen deze groep en gaan er een fantastische jaar van maken!"

De regels worden duidelijk zichtbaar in de klas opgehangen. 

We ondernemen groepsvormende activiteiten en bouwen structureel aan onze groep en proberen er een hechte club van te maken (al mogen binnen een groep prima sub-groepjes bestaan en ontstaan).

Iedereen hoort erbij, maakt deel uit van deze fijne groep en draagt hieraan bij met een variatie aan talenten die binnen de groep ingezet kunnen worden.

In de weken die volgen verkennen we als klas de talenten van de groep en hangen ook deze duidelijk zichtbaar op in de klas.

Vervolgens moet er natuurlijk ook gesproken worden over de consequenties van het breken van de groepsregels.

Wat nu als iemand zich hier niet aan houdt? Iedereen hoort bij de groep, maar wat als iemand een ander niet respecteert of ervoor zorgt dat het even niet veilig is in de klas of op het schoolplein?

Bij ons is de afspraak dat als een kind ervoor kiest zich niet aan de regels te houden, deze zichzelf buiten de groep plaats en tijdelijk niet bij de groep hoort. Je bent zelf verantwoordelijk voor het naleven van de regels en houd je je er niet aan, dan kies je daar zelf voor en schaad je het vertrouwen van de klasgenoten en je leerkracht.

Op zo'n moment gaat de betreffende leerling ook echt even uit de klas. Hij hoort op dat moment niet bij de groep.

Maar elk kind heeft vervolgens ook het RECHT om zijn fouten te herstellen. De tijd die het buiten de klas doorbrengt is om weer even tot zichzelf te komen en na te denken over de actie en de gevolgen daarvan. Is er één kind de dupe geworden van het negatieve gedrag, dan moet er een herstellende actie plaatsvinden richting dit kind. Maar soms is er een grotere groep of zelfs de gehele klas er de dupe van en zal de leerling wat uitgebreider zijn excuses moeten maken.

Er is een prachtige poster te vinden op internet waarop staat:

Dit begrijpt elk kind!

Volgens de herstelrechtkaartjes (ECHO/J. Ruigrok) spreken wij conflicten uit. Wat is er gebeurd, hoe voelde jij je toen, wie heeft er nog meer last van gehad, enz. De laatste vraag is altijd "hoe kan het weer goedgemaakt worden?"

Vaak hebben kinderen daar zelf een prachtige oplossing voor.

Enkele voorbeelden uit mijn groep;

-hulp aan de klas tijdens bepaalde lessen waar het kind dat zich buiten de groep heeft geplaatst heel goed in is

-een mooi schilderij maken voor de klas

-een stuk spelen op de piano voor de klas

-iets nieuws kopen voor een kind waarvan iets stuk gemaakt is

-samen een spelletje spelen in de pauze om het goed te maken

...en zo zijn er nog veel meer mooie oplossingen te bedenken.

Dat kunnen de kinderen overigens heel goed zelf!

Elk kind kan een keer buiten de boot vallen. Het heeft een keer z'n dag niet, er speelt iets in het gezin of noem maar iets. Dat geeft een kind nooit het recht om de regels te breken! Maar elk kind heeft wel het recht om dit vervolgens weer te herstellen. Daarmee laat het zien dat het bereid is zijn fouten toe te geven en het weer goed te maken en erin te investeren het vertrouwen van zijn klasgenoten (en leerkracht) terug te winnen.

Herstelrecht...bouwen aan eenheid, vertrouwen en een veilig klimaat binnen je groep. Het werkt echt!

Meer informatie is te vinden op DEZE website.

Zonder methode, onderwijs op maat

Elke leerkracht weet het; elke klas is anders. In elke klas hangt een andere dynamiek. Sterker nog, ik durf zelfs te beweren dat de dynamiek in één en dezelfde klas zelfs per maand of twee maanden kan verschillen. Eerst is daar de periode van groepvorming, dan de periode van pikorde bepalen, dan komt de periode met al die feestdagen waardoor de rust danig verstoord raakt (maar wel gezellig!), vervolgens de periode na de kerstvakantie waarin het lijkt alsof de klas eindelijk gesetteld is en tenslotte de periode waarin er een soort van afscheid genomen wordt.

Ik hou ervan. Elke periode brengt iets moois met zich mee. 

Vanwaar dit intro? 

Als je mij vraagt waar een vakbekwaam leerkracht aan moet voldoen, dan is dat het aanvoelen van de dynamiek van een klas. Die dynamiek vertelt je namelijk heel veel. Niet alleen hoe de sfeer is, maar ook wat de kinderen nodig hebben. 

In mijn klas werk ik enkel met methodes voor rekenen, taal en spelling. Voor alle andere vakken ontwerp ik zelf de lesstof of zoek ik naar lessen die aansluiten bij wat er op dat moment nodig is voor de groep.

Onder andere geschiedenis, aardrijkskunde, beeldende vorming, filosofie, biologie, onderzoeksvaardigheden, schrijven, stellen en science worden bij ons aangeboden binnen de thema's die ik binnen mijn HB-klas behandelen. Hiervoor maak ik geen gebruik van bestaande methodes, maar ontwerp ik de lessen zelf. Dit zorgt ervoor dat je als leerkracht stevig aan de bak moet en behoorlijk wat uren draait om goede, op maat gemaakte lessen aan je klas kunt aanbieden. Opdrachten met duidelijke kaders waarbinnen nog voldoende ruimte is voor ieder kind om op zijn/haar eigen niveau te kunnen werken en zichzelf daarbij ook voldoende uit te dagen en stappen buiten de comfort zone te zetten.

De opdrachten moeten top-down aangeboden worden, vanuit het grote geheel bekeken. Dus wanneer je bijvoorbeeld over het universum gaat werken, dan begin je niet bij de aarde, maar bij de oerknal en werk je stap voor stap toe naar hoe die aarde is ontstaan vanuit deze oerknal. 

Doelstellingen zijn hierbij van groot belang. Met de ervaring die ik heb als leerkracht ben ik inmiddels in staat ervoor te zorgen dat, met de lessen die ik ontwerp, alle kerndoelen behaald worden.
Daarnaast is het niet alleen van belang dat ik als leerkracht in de gaten houd of alle doelen behaald worden, de leerlingen moeten ook weten welke doelen behandeld worden. Als onze HB'ers niet weten waarom ze iets moeten leren of waarom iets van belang is om te weten, zullen ze niet of nauwelijks gemotiveerd zijn om eraan te beginnen. 
De doelen hangen daarom bij mij in de klas duidelijk zichtbaar voor de leerlingen en worden bij de start van een thema duidelijk besproken.

Een belangrijk hulpmiddel voor het ontwikkelen van goede lessen is de taxonomie van Bloom. Wie kent het niet?

Hogere orde denkvragen prikkelen de hersenen van de leerlingen en brengt ze stap voor stap verder in hun ontwikkeling.

Het heeft geen zin een vraag te stellen waarop het antwoord te vinden is op google. Een goede vraag stelt kinderen in staat dieper na te denken en subvragen te stellen om te komen tot een mogelijk antwoord. 

Daarnaast zul je als leerkracht klaar moeten staan om de ontwikkeling te volgen en te bepalen of een leerling daadwerkelijk stappen buiten zijn/haar comfort zone heeft gezet of dat er nog een helpende hand nodig is voor het bereiken van die stap.

Samen onderweg, samen ontwikkelen, want ook ik als leerkracht leer elke dag opnieuw, dankzij mijn leerlingen, of mijn lessen inhoudelijk sterk genoeg zijn.

Daarmee is het overigens niet gezegd dat de les die in die ene klas in dat ene jaar enorm aansloeg, ook bij die andere klas een paar jaar later aan zal slaan. 

En dat is wat ik bedoel...observeer je klas, voel de dynamiek en die zal je vertellen wat er nodig is voor deze groep en deze individuele kinderen om een volgende stap in hun ontwikkeling te maken.

Van kennis naar kunde...zonder vaste lessen uit een methode. Als leerkracht uit je hangmat en soms ook enorm uit je comfort zone om jouw leerlingen te bieden waar ze recht op hebben; onderwijs op maat.