Uitdaging 2 – De uitdaging van het geheugen – Deel 2

1. Het principe van de zintuigen

Ik ben altijd een fan geweest van Howard Gardners ideeën over meervoudige intelligenties. Ik maak er in de klas ook veelvuldig gebruik van, omdat ik erin geloof. Zeker als je de zintuigen wilt gebruiken bij het aanleren van bepaalde zaken, kun je veel baat hebben bij het toepassen van de verschillende intelligenties.

Toen ik nog een bewust onbekwame startende leerkracht was, schreef ik al mijn lessen uit en noteerde welke intelligenties aan bod waren gekomen en welke ontbraken. Ik noteerde vervolgens voor mijzelf op welke manier ik ook de ontbrekende intelligenties in kon passen, zodat het voor al mijn leerlingen aantrekkelijk, uitdagend en motiverend zou zijn om met de les aan de slag te gaan en er dus ook daadwerkelijk iets van te leren. 

Horen, zien, ruiken, proeven en voelen…je kunt kinderen op vele verschillende manieren iets laten ervaren. Wanneer je informatie die je aan wilt leren op de een of andere manier verbindt aan een ervaring, dan is die informatie daarmee verbonden en is de kans dat het wordt opgeslagen in het lange termijn geheugen veel groter.

2.Het principe van de emotie

Tijl Koenderink schrijft in zijn boek De 7 uitdagingen in het onderwijs aan hoogbegaafde kinderen dat wanneer een leermoment heel sterk gerelateerd is aan een emotie, dit leermoment dan verankerd ligt in ons brein.

Niet alles is leuk om te leren. Zeker voor HB-leerlingen geldt dat er regelmatig dingen op hun pad zullen komen die ze saai en nutteloos vinden. Om ervoor te zorgen dat die saai en -in hun ogen- nutteloze informatie toch een weg vindt naar hun lange termijn geheugen, is het belangrijk dat je als leerkracht zoveel mogelijk een positieve draai weet te geven aan zo goed als alles wat je doet en aanbiedt in de klas.

Zinsontleding is lastig en time consuming. Bij veel kinderen blijft de informatie niet hangen. Maar als je samen met je leerlingen een lange zin bedenkt, het liefst met wat humor, deze vervolgens in stukken knipt en op grote vellen papier schrijft, kun je de zin liveen in 3D ontleden.
Geef een aantal kinderen een deel van de zin en laat de zin telkens veranderen en ontleed de zin dan opnieuw. Wat is het onderwerp, de PV, het gezegde? Zit er een lijdend voorwerp in? En een meewerkend voorwerp? Wat zijn de bijwoordelijke bepalingen? Vervolgens kun je ook de woordsoorten nog benoemen en zo ben je gemakkelijk een halfuur met je klas in beweging, heb je vooral een hoop lol en zullen ze dit niet snel meer vergeten.

3. Het principe van de herhaling

Een collega vertelde me onlangs een prachtige vergelijking tussen het geheugen en een olifantenpaadje. Het was een dag voordat ik met een leerling in gesprek ging over het feit dat er bij hem geen dyslexie geconstateerd was en dat dat dus betekende dat hij met heel hard werken en super veel doorzettingsvermogen zijn spelling kon verbeteren.
Hij straalde, daar had hij wel oren naar. Ik vroeg hem of hij er klaar voor was een nieuwe stap in zijn ontwikkeling te gaan zetten, of hij bereid was er keihard voor te werken. Dat was hij.

En toen dacht ik ineens aan het verhaal…

“Het olifantenpaadje”

Iedereen kent wel van die paadjes die in het gras ontstaat omdat iedereen een klein stukje afsnijdt. Wanneer er regelmatig gebruik van gemaakt wordt, blijft dit paadje zichtbaar. Maar wanneer het een tijdje niet in gebruik is, zal er weer gras overheen groeien. Het paadje verdwijnt langzaam maar zeker weer.
Wanneer het paadje lange tijd gebruikt wordt, zou het zomaar kunnen dat de gemeente op een dag besluit om het paadje te betegelen zodat het een officieel paadje wordt.
Dit paadje verdwijnt niet zomaar. Het is lang genoeg gebruikt, lang genoeg ingesleten om een verharde weg te worden. Wanneer dit paadje een tijdje niet gebruikt wordt, moet je misschien wat onkruidjes plukken, maar het paadje verdwijnt niet meer.

En zo werkt het ook met het geheugen. Wanneer je informatie regelmatig herhaalt, zal het verworden van een olifantenpaadje tot een verhard weggetje.

4.Het principe van de verbinding

Elk brokje informatie moet een plek in het geheugen innemen waar het niet meer los van zal komen. Om dit stukje informatie goed te verankeren in het geheugen, heeft het steun nodig van andere, eraan verwante informatie.
Mindmappen is hiervoor een goede vorm. Zo leg je verbindingen in woord, beeld en betekenis en krijgt alle informatie meer gewicht en zal het gemakkelijker een vaste plek in het geheugen krijgen.

Ook het toepassen van de aan te leren informatie in het dagelijks leven is een goede manier. Stel je wilt je leerlingen iets bijbrengen over het nut van vermenigvuldigen, dan is het organiseren van een feestje voor de klas een goede manier om het nut van tafels aan je leerlingen bij te brengen. Je wilt alle leerlingen twee roomsoezen geven. In de klas zitten 22 kinderen en in een doosje zitten 16 stuks. Welke som moet je dan uitrekenen? Verhaaltjessommen, maar dan in real life! 

Makkelijker kunnen we het niet maken, wel veel en veel leuker! 

5. Het principe van het begrip

Voor mij is in de afgelopen jaren duidelijk geworden dat kennis wellicht heel belangrijk is om mee vooruit te kunnen komen, maar dat die kennis verder geen nut heeft als er niet iets mee gedaan kan worden. Kortom, ik zet met mijn leerlingen altijd meer in op vaardigheden dan op kennis. Bijna alles aan kennis is te vinden op het net. Het toepassen zorgt dat de kennis ook een functie krijgt, het begrip versterkt en op die manier sterker verankerd komt te liggen in het geheugen.

Wanneer je weet hoe het zit met voedingswaren, met de koolhydraten, de eiwitten, de vetten, de voedingsvezels en hun functie, is de volgende stap om hiermee een recept te gaan bedenken die voldoet aan de richtlijnen die gesteld worden aan een gezonde maaltijd. Pas dan komen kennis en kunde samen, krijgt de kennis ook nut en kan het toegepast worden en zal het beter opgeslagen worden in het geheugen.

Hierbij gaan we bij het HB-onderwijs uit van het Top-Down principe. Je geeft eerst het totaalplaatje van de te leren stof en deelt dit dan op in kleinere stukken. Zo krijgen de HB-leerlingen inzicht in het doel van de aan te leren kennis en kunde en zullen ze gemotiveerder aan de slag gaan. Het doel is duidelijk.